Η πόλη του αύριο: Μια συζήτηση με αφορμή το «Rethink Athens»
Ζούμε σε μια εποχή ραγδαίας αστικοποίησης και εγκατάλειψης της υπαίθρου σε παγκόσμια κλίμακα. Υπολογίζεται ότι, την επόμενη δεκαετία, 300 εκατομμύρια άνθρωποι θα κατοικούν στις δέκα μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου. Οι σαρωτικές αυτές μεταβολές επιφέρουν αλλαγές στο εμπόριο, στο περιβάλλον, στις διασυνδέσεις των πόλεων και επιβάλλουν νέους πολεοδομικούς σχεδιασμούς. Μοιάζει σαν να οδεύουμε προς μιαν αναβίωση της πόλης-κράτους, όμως σε ένα άλλο, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Πώς θα είναι η πόλη του αύριο;
Πώς θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις εξελίξεις πόλεις που ήδη αντιμετωπίζουν οξυμένα προβλήματα, όπως η Αθήνα;
Με ποιον τρόπο θα προσαρμόσουν τις υποδομές τους; Γύρω από αυτά και άλλα αντίστοιχα ερωτήματα περιστράφηκε η συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που διοργάνωσε το ΑΩμε τέσσερις κορυφαίους αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, οι οποίοι βρέθηκαν στην Αθήνα, ως προσκεκλημένοι του Ιδρύματος Ωνάση αλλά και ως μέλη της κριτικής επιτροπής του πρώτου σταδίου του εξελισσόμενου διεθνούς διαγωνισμού «Rethink Athens»:
- Ο Anthony Vidler είναι κοσμήτορας και καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτονικής Irwin S. Chanin της Cooper Union της Νέας Υόρκης, καθώς και πρόεδρος της επιτροπής πρώτου σταδίου του «Rethink Athens».
- Ο Richard Plunz είναι διευθυντής του προγράμματος Αστικού Σχεδιασμού και καθηγητής στη Μεταπτυχιακή Σχολή Αρχιτεκτονικής, Πολεοδομίας και Συντήρησης του Πανεπιστημίου Κολούμπια.
- Ο Ben-Joseph Eran είναι καθηγητής Αρχιτεκτονικής Τοπίου και επικεφαλής του Τμήματος Αστικού Σχεδιασμού στο Ενιαίο Πρόγραμμα Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Πόλεων του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασσαχουσέτης (ΜΙΤ).
- Ο Alfredo Brillembourg είναι αρχιτέκτονας, επισκέπτης καθηγητής στη Μεταπτυχιακή Σχολή Αρχιτεκτονικής, Πολεοδομίας και Συντήρησης του Πανεπιστημίου Κολούμπια, συνιδρυτής του Εργαστηρίου Αστικού Μοντέλου Βιώσιμης Διαβίωσης του ίδιου Πανεπιστημίου.
Τη συζήτηση συντόνισαν ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης, καθηγητής Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, και η Λήδα Μπουζάλη.
Π. Τουρνικιώτης: Βρισκόμαστε στην Αθήνα, μια πόλη που στην αρχαιότητα υπήρξε μια «διεθνής μητρόπολη», όπως θα λέγαμε – «το κέντρο του κόσμου». Αργότερα, η Αθήνα έγινε και πάλι πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους, σε μια εποχή κατά την οποία ο νεοκλασικισμός αποτελούσε παγκόσμιο ιδεώδες. Πώς θα μπορούσαμε να «ξανασκεφτούμε την Αθήνα» στη σημερινή εποχή, κατά την οποία τα πάντα παγκοσμιοποιούνται και, πιθανώς, τίποτε δεν είναι πια το ίδιο. Διαφορετικότητα και ταυτότητα: πιστεύετε ότι μπορούν να υπάρξουν νέες ταυτότητες για τις πόλεις ή μήπως ζούμε ένα είδος νέου διεθνισμού;
A. Vidler: Πιστεύω ότι η αρχιτεκτονική διακρινόταν ανέκαθεν από διεθνισμό. Ήδη από την εποχή που αναφέρετε, από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, με το ρεύμα του νεοκλασικισμού, όλος ο κόσμος βίωνε μια περίοδο ιστορικού εκλεκτικισμού. Τόσο οι Έλληνες όσο και οι ξένοι αρχιτέκτονες, από τον 19ο αιώνα και μετά, εκπαιδεύονται σε διεθνή κέντρα. Η αρχιτεκτονική ήταν ανέκαθεν μια διεθνής τέχνη. Σήμερα, αυτός ο διεθνισμός είναι παγκόσμιος ως προς τις επενδύσεις, την ανάπτυξη πόλεων σε αναπτυσσόμενες χώρες και αλλού. Ωστόσο, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι το γεγονός ότι η Αθήνα ως φυσική ολότητα έχει την ταυτότητά της, η οποία είναι πολύ διαφορετική από την αντίστοιχη του Ρίο ή της Νέας Υόρκης και απαιτεί μια πολύ συγκεκριμένη αρχιτεκτονική αντίδραση. Δεν πρόκειται για ζήτημα στυλ: είναι θέμα ουσίας.
Π. Τουρνικιώτης: Θα μπορούσαν να συνυπάρξουν στην Αθήνα η περιφερειακή-τοπική ταυτότητα με τις ξένες, παγκόσμιες επενδύσεις;
A. Brillembourg: Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία των συζητήσεών μας στο πλαίσιο του διαγωνισμού «Rethink Athens» είναι ότι, στην πραγματικότητα, επαναξιολογούμε τις δυνατότητες της διαδικασίας του σχεδιασμού, τόσο ως γραφιστική όσο και ως εφαρμόσιμη ιδέα. Όσο υπάρχουν παγκόσμιες πόλεις άλλο τόσο υπάρχουν και παγκόσμιες παραγκουπόλεις. Και, ταυτόχρονα, υπάρχουν τόποι συγκρούσεων. Στα περισσότερα μέρη όπου εργάζομαι υπάρχουν συγκρούσεις, όπως στη Νότιο Αμερική, στο Καράκας και σε άλλες πόλεις. Στο Σάο Πάολο, για παράδειγμα, περισσότερα από χίλια κτίρια τελούν υπό κατάληψη. Αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον γιατί ανάγεται στη γέννηση της Δημοκρατίας. Το θέμα δεν είναι το στυλ, αλλά η προγραμματική αλλαγή. Το «Rethink Athens» θα πρέπει να λειτουργήσει ως ένα πόρταλ, ως ένα είδος μιντιακού επιχειρησιακού σχεδίου, στο πλαίσιο του οποίου η πόλη θα απελευθερώσει τον πυρήνα της από περιορισμούς και κανόνες. Μαθαίνω ότι το 50%-60% των άδειων κτιρίων στο κέντρο ανήκουν στο κράτος ή σε κάποιον δημόσιο φορέα. Εάν αυτά δοθούν σε νέους ανθρώπους προς ενοικίαση για 3 ή 6 μήνες, μέσω μιας ΜΚΟ με ρόλο μεσολαβητικό, όπως θα μπορούσε να είναι το «Rethink Athens», τότε τα κτίρια αυτά θα αποκτήσουν νέο «προγραμματικό περιεχόμενο» και θα απελευθερωθεί το αόρατο σήμερα κεφάλαιο, το οποίο απλώς λιμνάζει. Γιατί μπορεί να μην έχετε ευρώ, έχετε όμως σίγουρα κεφάλαιο, ανθρώπινο κεφάλαιο και οικοδομημένο κεφάλαιο.
R. Plunz: Κατά την άποψή μου, η τοπική ταυτότητα είναι το κλειδί για μια πόλη που θέλει να έχει παρουσία στην παγκόσμια σκακιέρα. Η εποχή που ζούμε είναι και πάλι εποχή μαζικής αστικοποίησης. Όπως έχει διαπιστωθεί ιστορικά, το φαινόμενο αυτό είναι κυκλικό. Οι πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Οι εθνικές κυβερνήσεις είναι σημαντικές, αλλά δεν αποτελούν τους μόνους παίκτες. Συνεπώς, για τις μεγάλες παγκόσμιες πόλεις –και η Αθήνα είναι μια παγκόσμια πόλη– το ζήτημα της οικονομικής ανάπτυξης είναι απολύτως συνυφασμένο με το είδος της κάθε πόλης ως μοναδικότητας. Αυτή είναι και η βάση του ανταγωνισμού. Για τη Νέα Υόρκη, απ’ όπου προέρχομαι, ο συναγωνισμός είναι εξαιρετικά δύσκολος. Φυσικά, η Νέα Υόρκη έχει τις ιδιαιτερότητές της, τοπικές και πολιτιστικές, αλλά από οικονομική άποψη υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες με αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα. Πώς μετατρέπεις το ανθρώπινο κεφάλαιο στη νέα φάση της οικονομικής ανάπτυξης; Το ερώτημα είναι το ίδιο, το πλαίσιο είναι διαφορετικό. Και αυτή είναι η σημασία του εγχειρήματος του «Rethink Athens». Μια πόλη μπορεί να «πουλήσει», να προβάλει τον εαυτό της με τον δικό της τρόπο και με βάση τα δικά της συμφέροντα.
A. Brillembourg: Ένα σημείο που θα πρέπει ίσως να απασχολήσει το δεύτερο στάδιο του διαγωνισμού είναι η σταδιακή εφαρμογή του όποιου σχεδίου. Ίσως δεν μπορεί κανείς να χρηματοδοτήσει εξαρχής την κατασκευή ενός τραμ, αλλά μπορεί να αποκλείσει την κυκλοφορία των αυτοκινήτων μια Κυριακή, για παράδειγμα. Ξέρω ότι έχει ήδη γίνει το πείραμα και ότι, στον συγκεκριμένο δρόμο (την οδό Πανεπιστημίου), έγινε ολόκληρο πάρτυ. Ίσως μπορεί να κλείνει ο δρόμος σε τακτική βάση. Πολλές στρατηγικές μπορούν να εφαρμοστούν σταδιακά, προοδευτικά...
Π. Τουρνικιώτης: Στο ξεκίνημα αυτού του πρότζεκτ κλείσαμε την Πανεπιστημίου πειραματικά. Φέτος, στο πλαίσιο της εφαρμογής πλέον του σχεδίου, μπορεί η πεζοδρόμηση να εφαρμοστεί σε τακτική βάση, μία φορά τον μήνα ή μερικές φορές τον χρόνο. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε μια πόλη μέσα σε μία ημέρα. Η σταδιακή εφαρμογή είναι απαραίτητη και απαιτεί πολλά χρόνια.
B.-J. Eran: Κάθε πόλη πρέπει να είναι μοναδική προκειμένου να είναι ανταγωνιστική τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό μιας χώρας. Ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι επιλέγουν να κατοικήσουν σε μια πόλη είναι η μοναδικότητά της, τα όσα έχει να προσφέρει. Η γενιά που επιδιώκει κανείς να προσελκύσει στο κέντρο της πόλης είναι οι νέοι. Ας πάρουμε ως παράδειγμα το Σαν Φρανσίσκο: γιατί όλοι οι νέοι θέλουν να εγκατασταθούν εκεί; Γιατί όλες οι εταιρείες επιδιώκουν να ανοίξουν εκεί γραφεία; Ακριβώς για τα όσα έχει να προσφέρει η συγκεκριμένη πόλη. Αυτό που έχει σημασία μακροπρόθεσμα είναι η ευελιξία στην εξέλιξη, όχι οι στιγμιαίες μεταβολές. Τι θα συμβεί εάν ο πληθυσμός αλλάξει; Εάν έλθουν περισσότερες οικογένειες; Πώς μπορεί να ανταποκριθεί η πόλη στις αυξημένες ανάγκες για σχολεία ή παιδικές χαρές; Εξαιρετικά σημαντική, επίσης, είναι η προστασία των υφιστάμενων κατοίκων∙ θα πρέπει να εξετάζονται οι επιπτώσεις στον ευάλωτο αυτόν πληθυσμό. Όλα αυτά είναι σημαντικά ερωτήματα που θα πρέπει να εξετάζονται πέρα από τον κτιριακό σχεδιασμό.
A. Vidler: Πιστεύω ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους πολλοί εγκαθίστανται στο Σαν Φρανσίσκο είναι το γεγονός ότι πρόκειται για μια σχετικά μικρή, βιώσιμη πόλη που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από ένα τεράστιο επενδυτικό κέντρο, τη Σίλικον Βάλεϊ, η οποία και λειτουργεί ως οικονομικός πόλος έλξης. Εάν συγκρίνουμε την Αθήνα με τη Ρώμη θα δούμε διαφορές στον τρόπο με τον οποίο η Ρώμη έχει επενδύσει στις αρχαιότητές της. Περπατώντας στην Αθήνα βλέπει κανείς εγκαταλελειμμένους αρχαιολογικούς χώρους. Εκτός από την Ακρόπολη, οι υπόλοιπες αρχαιότητες μοιάζουν απλώς να στέκονται μέσα στην πόλη, χωρίς φροντίδα. Αντίθετα, η Ρώμη είναι μια πόλη που προσκαλεί τους ανθρώπους, αφενός, να εργαστούν και, αφετέρου, να την επισκεφθούν και να μάθουν τη μακρά της ιστορία. Στην Αθήνα, ακόμη και τα νεοκλασικά της κτίρια είναι κλειστά και ανεκμετάλλευτα, ενώ υπάρχει τεράστιο κομμάτι ιστορίας που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί.
Π. Τουρνικιώτης: Πιστεύετε ότι σε μια πόλη γράφουμε ιστορία όταν διατηρούμε την παράδοση και τα κτίρια που αντέχουν στον χρόνο ή όταν κάνουμε το επόμενο βήμα, όταν δηλαδή δημιουργούμε το επόμενο κτίριο;
A. Brillembourg: Ο καλύτερος τρόπος για τη διατήρηση είναι η αλλαγή. Το υποστήριζε άλλωστε και ο Paul Byard από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ο οποίος έλεγε πως ο καλύτερος τρόπος για να διατηρήσεις ένα ιστορικό μνημείο είναι να του δώσεις νέα ζωή.
Π. Τουρνικιώτης: Γνωρίζαμε έως τώρα τη μητρόπολη ως μια μηχανοκίνητη πόλη, μια πόλη-μηχανή, κάτι το οποίο αποτέλεσε ίσως το πρώτο ή το δεύτερο κύμα μοντερνισμού της σύγχρονης εποχής. Σήμερα, οι μεγάλες πόλεις επιζητούν να γίνουν πόλεις για τον άνθρωπο. Βιώνουμε τη στροφή από τους αυτοκινητόδρομους και τους σιδηρόδρομους στους πεζόδρομους και τους δια-δρόμους. Ακόμη και η Times Square, η λεωφόρος Μπρόντγουεϊ ή η Φρανκφούρτη αλλάζουν. Αυτό που συζητάμε για την Αθήνα είναι η μετατροπή της κεντρικής αρτηρίας για τα αυτοκίνητα σε έναν δρόμο φιλικό προς τον άνθρωπο. Πιστεύετε ότι η τρίτη φάση του μοντερνισμού δεν θα προβλέπει μηχανές ή αυτοκίνητα στις πόλεις;
A. Vidler: Θεωρώ πως οι μηχανές θα βρίσκονται στο παρασκήνιο, γιατί θα τις χρειαζόμαστε μεν πάντοτε αλλά θα είναι περισσότερο προσαρμοσμένες στις οικολογικές, κλιματικές, περιβαλλοντικές συνθήκες. Στο Ρίο και στο Σάο Πάολο κλείνουν κάθε Κυριακή τους αυτοκινητόδρομους και τους παραδίδουν στους πεζούς. Η Ακρόπολη απέχει μόνο είκοσι λεπτά από την Πανεπιστημίου. Μπορείτε να δημιουργήσετε έναν ποδηλατόδρομο που να ενώνει τη μία περιοχή της Αθήνας με την άλλη, με χάρτες κατά μήκος της διαδρομής που να επισημαίνουν τα ρωμαϊκά μνημεία, τα ελληνιστικά κ.λπ. Σήμερα δεν υπάρχει καμία κωδικοποίηση για το πώς μπορεί κανείς να δει την πόλη.
Στο Παρίσι έχουν μιαν άσχημη μεν χρήσιμη δε πινακίδα μπροστά από κάθε μνημείο, για να δίνει πληροφορίες σχετικές με το μνημείο, το οποίο διατηρείται καθαρό και σε καλή κατάσταση. Επιπλέον, υπάρχουν οδηγοί με τη βοήθεια των οποίων μπορεί κανείς να επισκεφτεί το μεσαιωνικό Παρίσι, το σύγχρονο Παρίσι κ.ο.κ. Η πόλη είναι ανοικτή και εύκολα προσβάσιμη. Ακόμη, έχουν τα ενοικιαζόμενα ποδήλατα, τα οποία μπορεί να πάρει κανείς από οποιοδήποτε σημείο της πόλης με την πιστωτική του κάρτα, να τα χρησιμοποιήσει και να τα αφήσει όπου θέλει. Η Αθήνα δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι είναι μια πόλη για τους ανθρώπους.
Επιπλέον, η Ακρόπολη αποτελεί βαρύ φορτίο, το οποίο οι άνθρωποι προσπαθούν να αγνοήσουν γιατί θέλουν να είναι μοντέρνοι. Όμως, η Ακρόπολη είναι εκεί και, εάν τη δεχτεί κανείς ως μέρος μιας μακράς και περίπλοκης ιστορικής πορείας, τότε θα αναδειχθεί μια Αθήνα με την ταυτότητά της. Η ταυτότητα δεν μπορεί να κατασκευαστεί από έξω, αλλά από την ίδια την πόλη, εκτιμώντας τα όσα διαθέτει. Έχω την αίσθηση πως σε μεγάλο βαθμό οι Αθηναίοι δεν εκτιμούν την ιστορία ούτε και το μέλλον της Αθήνας.
A. Brillembourg: Από την πλευρά αυτήν, οι παρεμβάσεις όπως η πεζοδρόμηση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, που οδηγεί στην Ακρόπολη, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.
A. Vidler: Και όπως είδαμε, ο πεζόδρομος είναι γεμάτος με Αθηναίους, όχι μόνο με τουρίστες...
R. Plunz: Μια άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρος είναι αυτή του μοντερνισμού. Το καλό, αλλά ταυτόχρονα και το κακό, στην περίπτωση της Αθήνας είναι ότι ακολούθησε σε ευρεία κλίμακα και με θετικό τρόπο το ρεύμα του μοντερνισμού, διότι αυτό συνέπεσε με μια εποχή κατά την οποία η Ελλάδα διέθετε τους αναγκαίους πόρους. Σήμερα, ο μοντερνισμός, παρ’ όλο που λειτουργεί έως ένα σημείο, κυριαρχεί ασφυκτικά στην πόλη και θα φέρει εμπόδια∙ επομένως, το ερώτημα είναι πώς θα απαλλαγείτε από αυτόν. Ως Νεοϋορκέζος, βλέπω την Αθήνα ως μια πολύ μοντέρνα πόλη με έντονη παρουσία νέων στοιχείων, με οδικό δίκτυο, με συνδέσεις προς το αεροδρόμιο. Έχω την εντύπωση ότι υπήρξε μια «έκρηξη» νέων κατασκευών και υποδομών, οι οποίες θα πρέπει τώρα να προσαρμοστούν στα δεδομένα των προηγούμενων εποχών.
A. Brillembourg: Το Βερολίνο είναι μια πόλη οικονομικά χρεοκοπημένη, αλλά ταυτόχρονα είναι η πιο συναρπαστική πόλη του κόσμου. Πώς το καταφέρνουν; Το Βερολίνο έχει τεράστιες έρημες εκτάσεις, κτιριακά συγκροτήματα που μοιάζουν να αιωρούνται μέσα στην πόλη∙ ωστόσο, διαθέτει μια απίστευτη πυκνότητα και κατακλύζεται από στρατιές καλλιτεχνών και νέων ανθρώπων.
A. Vidler: Έχω φίλους οι οποίοι εργάζονται στο Λονδίνο και ζουν στο Βερολίνο γιατί εκεί μπορούν να έχουν μεγαλύτερα διαμερίσματα, πολλούς παιδικούς σταθμούς κ.λπ.
B.-J. Eran: Και στις ΗΠΑ οι περισσότεροι δήμοι είναι χρεοκοπημένοι. Όπως η Αθήνα, έτσι και η Νέα Υόρκη είναι χρεοκοπημένη. Θα πρέπει να αναζητήσει κανείς νέους, καινοτόμους τρόπους για να εξασφαλίσει τους απαραίτητους πόρους. Θα ήθελα, όμως, να επανέλθω στο θέμα των πεζοδρομήσεων: θα πρέπει να σχεδιάζονται προσεκτικά και όχι να εφαρμόζονται παντού αδιακρίτως, γιατί μπορεί σε δέκα χρόνια να αποδειχθεί ότι ήταν λάθος. Γνωρίζουμε σήμερα ότι η παρουσία αυτοκινήτων φέρνει ζωντάνια σε μια πόλη. Πολλές πόλεις, οι οποίες στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 πεζοδρομήθηκαν ολοκληρωτικά, προσπαθούν σήμερα να επαναφέρουν τα αυτοκίνητα – φυσικά, με πιο ελεγχόμενο τρόπο. Μια καλή ιδέα είναι το σύστημα εκείνο κατά το οποίο διαφορετικοί άνθρωποι μοιράζονται το ίδιο αυτοκίνητο. Είναι παρόμοιο με το σύστημα των ποδηλάτων που ενοικιάζονται με την ώρα. Δεν χρειάζεται να απευθυνθεί κανείς σε κάποιο γραφείο ενοικιάσεως. Υπάρχουν παντού πιάτσες ποδηλάτων, όπως για παράδειγμα στο Παρίσι ή μέσα σε πανεπιστημιουπόλεις στις ΗΠΑ. Ο κόσμος τα χρησιμοποιεί συνεχώς, η κίνηση των τροχοφόρων προσαρμόζεται και τα ατυχήματα είναι ελάχιστα.
A. Brillembourg: Επομένως, φαίνεται πως το μέλλον ανήκει στο ηλεκτρικό αυτοκίνητο, στα υβριδικά μηχανοκίνητα ποδήλατα και στα ποδοκίνητα οχήματα. Θα μπορούσε ενδεχομένως να καταργηθεί μία λωρίδα κυκλοφορίας αυτοκινήτων, κι έτσι θα δημιουργούνταν αυτομάτως χώρος για την κυκλοφορία τέτοιων οχημάτων. Στην Αθήνα σήμερα διαπιστώνεται μείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων κατά 30% εξαιτίας της τιμής της βενζίνης. Ως εκ τούτου, η Αθήνα θα μπορούσε να πρωτοπορήσει στον συγκεκριμένο τομέα, γιατί διαθέτει τις κατάλληλες συνθήκες για καινοτομία.
Π. Τουρνικιώτης: Στη δεκαετία του ’80, εφαρμόστηκε η πεζοδρόμηση στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, αλλά κατά κάποιον τρόπο το κέντρο κατέρρευσε γιατί η πεζοδρόμηση κατάργησε τον συνδυασμό εμπορικών χρήσεων, πεζών και οχημάτων. Σήμερα είμαστε πρόθυμοι να επαναφέρουμε αυτό το μείγμα κίνησης στο κέντρο. Το σχέδιο αναμόρφωσης των κεντρικών αρτηριών της Αθήνας περιλαμβάνει την κίνηση αυτοκινήτων, τραμ, ποδηλάτων και πεζών σε ένα είδος διαστρωμάτωσης της κίνησης.
Θα ήθελα να ολοκληρώσουμε τη συζήτηση με ένα κοινωνικό ζήτημα. Ζούμε σε μια πόλη η οποία υπήρξε διεθνής επί πολλούς αιώνες. Κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, η πόλη ομογενοποιήθηκε και ο πληθυσμός της έγινε αμιγής, μια «καθαρή» κοινωνία. Μετά τις εθνικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα, το ίδιο άρχισε να ισχύει και στις γύρω βαλκανικές χώρες. Στην Αθήνα είχαμε μια αμιγώς ελληνική, ορθόδοξη κοινωνία, και ήμασταν περήφανοι για αυτήν μας την ταυτότητα. Οι αλλαγές που επήλθαν στην Ευρώπη μετά το 1989 επηρέασαν και τη δική μας χώρα. Ζούμε στο κέντρο της Αθήνας μαζί με χιλιάδες μετανάστες που προέρχονται από ολόκληρο τον κόσμο, και έχουν επικρατήσει αρνητικά αντανακλαστικά απέναντι σε αυτούς τους «εισβολείς». Η πολυπολιτισμικότητα είναι το ζητούμενο, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί πολύ λεπτό ζήτημα. Προέρχεστε από πολυπολιτισμικές χώρες: πώς βλέπετε τα πολυπολιτισμικά projects που στοχεύουν στο να «ξανασκεφτούμε» τη ζωή της πόλης, να «ξανασκεφτούμε» το μέλλον της, αναμειγνύοντας γλώσσες, πεποιθήσεις, ιδέες...
A. Brillembourg: Μα, αυτό έχει ήδη γραφτεί! Το Αλεξανδρινό Κουαρτέτο προβλέπει το μέλλον μέσα σε ένα ελληνικό, ή μάλλον μεσογειακό, πλαίσιο και με το πρότυπο του πολυπολιτισμικού, πολυγλωσσικού μείγματος εκείνης της εποχής.
A. Vidler: Στη Νέα Υόρκη, όπου ζω, υπήρχε ανέκαθεν προκατάληψη απέναντι στο εκάστοτε κύμα μεταναστών και, επίσης, υπάρχουν ομάδες που υποκινούν δημαγωγικά την οργή. Όμως στον υπόγειο σιδηρόδρομο συναντά κανείς μιαν απίστευτη ποικιλία συμπολιτών, Νεοϋορκέζων, οι οποίοι ειρηνικά πηγαίνουν στις δουλειές τους. Κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και εδώ.
B.-J. Eran: Η παγκοσμιοποίηση θα επέλθει και, φυσικά, είναι πολύ δύσκολη ως κατάσταση. Εάν επισκεφτεί κανείς το Μπρονξ θα νομίσει ότι βρίσκεται σε μια τελείως διαφορετική χώρα.
A. Brillembourg: Ο Benedict Anderson μιλά για τους κινδύνους του εθνικισμού και της ομοιογένειας, η οποία αντίκειται στην ουσία της ιστορικής κληρονομιάς. Εάν η Ελλάδα αποδεχθεί την κουλτούρα των μεταναστών, εάν αποδεχτεί την ανάμειξη, τότε θα ανακτήσει τη μεσογειακή ταυτότητά της.
Π. Τουρνικιώτης: Το πρόβλημα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα το κάνει αυτό. Το ζήτημα είναι περίπλοκο, όχι τόσο όσον αφορά την αρχαία ιστορία, αλλά την ιστορία των τελευταίων διακοσίων χρόνων σε σχέση με τα Βαλκάνια και την Τουρκία. Και το «Rethink Athens» καλείται να αντιμετωπίσει συνολικά το θέμα. Ο διαγωνισμός θα πρέπει ίσως να ξεφύγει από τον απλό, ωραίο σχεδιασμό του κέντρου της πόλης και να πάρει χαρακτήρα προγραμματικό σε κοινωνικό επίπεδο. Πιστεύω ότι είναι κοινώς αποδεκτή η άποψη πως η ανάμειξη διαφόρων στοιχείων είναι θετική, όχι μόνο σε κοινωνικό αλλά και σε οικονομικό επίπεδο. Ο ένας τομέας τροφοδοτεί τον άλλον, και αυτό είναι το στοιχείο που διατηρεί τόσα χρόνια τη Νέα Υόρκη και την κάνει να αναπτύσσεται. Αφορά, επίσης, τη νέα γενιά και τις δυνατότητες που της παρέχει η νέα ηλεκτρονική τεχνολογία, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της οποίας σχετίζεται με το γεγονός ότι οι χρήστες μοιράζονται «προνομιακές πληροφορίες», όπως συνήθως λέγονται. Πιστεύω ότι η νέα οικονομία μπορεί να εφαρμοστεί κατεξοχήν στην Αθήνα, η οποία ιστορικά είναι το πιο κοινωνικό μέρος του κόσμου, ένα μεσογειακό χωνευτήρι.
A. Vidler: Όταν συζητώ με τους σπουδαστές εδώ, μου λένε ότι δεν μπορούν να εγκατασταθούν στο κέντρο της πόλης εξαιτίας του υψηλού κόστους. Ωστόσο, περπατώντας στο κέντρο βλέπω ότι σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο τα μισά γραφεία και καταστήματα είναι κλειστά. Αυτά ανήκουν σε κάποιον ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα. Θεωρώ ότι αντίκειται στην ανάπτυξη της πόλης και της οικονομίας το να κρατά κανείς κλειστά όλα αυτά τα ακίνητα περιμένοντας να ανεβούν οι τιμές τους. Στη Νέα Υόρκη, πλέον, οι επενδυτές και ιδιοκτήτες συνειδητοποιούν ότι είναι προτιμότερο να ενοικιάσουν τα κτίριά τους, τα οποία χτίστηκαν σε περιόδους οικοδομικής ανάπτυξης. Τα ενοίκια γίνονται πλέον προσιτά στον πολύ κόσμο.
A. Brillembourg: Με την κατάλληλη νομοθεσία μπορεί να προβλεφθεί ότι δεν μπορεί ένας ιδιοκτήτης να κρατά ένα ακίνητο αχρησιμοποίητο επί περισσότερο από πέντε χρόνια, φέρ’ ειπείν. Θα πρέπει να του δοθούν κίνητρα ώστε να ανοίξει τουλάχιστον το ισόγειο, έστω και χωρίς καταστήματα που να λειτουργούν. Στο Καράκας, το πιο συναρπαστικό μέρος της πόλης είναι μια ταράτσα, μια ανοικτή πλατεία. Επίσης, στο Σάο Πάολο ο Oscar Niemeyer κατασκεύασε το Πάρκο Ιμπιραπουέρα, που σφύζει από ζωή – όλα συμβαίνουν εκεί, από μαθήματα χορού και γιόγκα μέχρι ποδηλασία.
R. Plunz: Πιστεύω ότι ένας λόγος για τον οποίο η Νέα Υόρκη δεν είχε τις μεγάλες εξεγέρσεις του Λος Άντζελες ή του Ντιτρόιτ είναι ακριβώς η ύπαρξη του υπόγειου σιδηρόδρομου, όπου δεν μπορείς να αποφύγεις τον άλλον. Οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να αναμειχθούν.
B.-J. Eran: Εκεί συναντώνται ο πλούσιος και ο φτωχός. Ο skateboarder, ο γιάπης και ο επιχειρηματίας κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλον, με αποτέλεσμα να φοβούνται λιγότερο ο ένας τον άλλον. Το ίδιο μπορεί να συμβεί στους δρόμους, στα πάρκα, στους ανοικτούς χώρους. Ακούγεται ιδεαλιστικό αλλά μπορεί να συμβεί. Μεγάλη σημασία, όμως, έχει να προστατευθούν οι πιο αδύναμοι που ήδη βρίσκονται σε περιοχές παρέμβασης, ώστε να μην εκδιωχθούν σε άλλα μέρη της πόλης. Διαφορετικά, θα δημιουργηθούν νέες συνθήκες, οι οποίες σε είκοσι χρόνια θα πρέπει πάλι να αντιμετωπιστούν. Πώς μπορεί να προβλεφθεί αυτό; Είναι περίπλοκο, αλλά σημαντικό.
R. Plunz: Προφανώς, υπάρχουν διαδικασίες και νομικά ζητήματα. Δεν μπορεί να περιμένει κανείς ότι οι ιδιοκτήτες των ακινήτων θα ανακαινίσουν αυθόρμητα τα κτίριά τους. Από την άποψη αυτή, το σχέδιο στη Βομβάη απέτυχε. Θεσμοθέτησαν νόμους προστασίας των κτιρίων χωρίς να έχουν τους αναγκαίους πόρους για την εφαρμογή τους. Είναι φανερό ότι στην Αθήνα η κατάσταση θα επιδεινωθεί εάν δεν υπάρξει μια αλλαγή στο νομικό πλαίσιο.
Λ. Μπουζάλη: Μια κριτική που μπορεί να ασκηθεί από το κοινό, όσον αφορά τα αποτελέσματα του διαγωνισμού, μπορεί να στοχεύσει στην επιλογή ενός ξένου γραφείου, μιας εταιρείας από το εξωτερικό, η οποία θα προτείνει την καλύτερη λύση για το κέντρο της Αθήνας. «Πώς μπορεί κάποιος που δεν έχει ζήσει σε αυτή την πόλη, που δεν γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των κατοίκων της, να την ανασχεδιάσει;» θα ρωτήσουν ίσως. Τι απαντάτε σε αυτό;
A. Brillembourg: Δεν ξέρουμε ποιος θα είναι ο νικητής. Μπορεί να είναι κάποιος από το εξωτερικό ή μπορεί να είναι ένα τοπικό γραφείο. Δεν έχει σημασία. Γιατί οποιαδήποτε πρόταση, όταν έρθει η στιγμή να εφαρμοστεί, θα πρέπει να βασιστεί στην τοπική «ευφυΐα», την τοπική νομοθεσία, τις δημοτικές αρχές, τους κατοίκους, οι οποίοι θα πρέπει να εγκρίνουν το σχέδιο και να συνεργαστούν. Επομένως, οποιαδήποτε πρόταση επιλεγεί θα είναι τελικά τοπική.
A. Vidler: Κάθε στοιχείο αρχιτεκτονικής, όταν ενσωματώνεται, αποκτά τοπικό χαρακτήρα εξ ορισμού, γιατί δεν μπορεί να κατασκευαστεί εάν δεν γίνει αποδεκτό, εάν δεν υιοθετηθεί και προσδιοριστεί από την τοπική κοινωνία. Προερχόμαστε ο καθένας από τον τόπο του, αλλά δεν αγνοούμε το τι συμβαίνει στις πόλεις από οικονομικής, κοινωνικής και αρχιτεκτονικής πλευράς.
R. Plunz: Ωστόσο, το ερώτημα είναι πολύ σημαντικό και θα γίνει ακόμη περισσότερο καθώς θα εξελίσσεται η όλη διαδικασία. Η τελική απάντηση είναι ότι η Αθήνα είναι μια παγκόσμια πόλη και, εάν θέλει να συναγωνιστεί τις άλλες πόλεις από αυτή την άποψη, θα πρέπει να διαθέτει και τα δύο συστατικά: αφενός την τοπική και αφετέρου την παγκόσμια αντιπροσώπευση.
B.-J. Eran: Αυτό που πετυχαίνει ένας διαγωνισμός όπως το «Rethink Athens», στο πλαίσιο μιας διαδικασίας δημιουργίας μιας πόλης, είναι ακριβώς ότι επιτρέπει να τεθούν τέτοιου είδους ερωτήματα. Ακόμη και αν υπάρξει κατακραυγή και διαμαρτυρίες στην πλατεία εναντίον του σχεδίου που θα επιλεγεί, και πάλι το σχέδιο θα έχει επιτύχει γιατί θα φανερώσει ότι ο κόσμος ενδιαφέρεται και αντιδρά. Θα πρέπει να το δείτε ως μέρος μιας δημοκρατικής διαδικασίας.
Π. Τουρνικιώτης: Προσωπικά, δεν φοβούμαι την ευφυΐα. Ουδέποτε σκέφτηκα με όρους τοπικούς, αλλά πάντοτε με όρους παγκόσμιους, και πιστεύω πως το ίδιο ισχύει και για εσάς. Μπορούμε να ανταλλάσσουμε ιδέες και για αυτό βρισκόμαστε εδώ, γύρω από αυτό το τραπέζι.
Θα ήθελα, κλείνοντας αυτήν τη συζήτηση, να σας ευχαριστήσω που επανεξετάζετε την Αθήνα και που αξιολογήσατε τις υποψηφιότητες του διαγωνισμού «Rethink Athens». Θέλω να σας προσκαλέσω ξανά, σε τρία χρόνια τουλάχιστον, να περπατήσουμε και πάλι μαζί στην πόλη και να αξιολογήσουμε το νέο κέντρο της Αθήνας. Ελπίζω πως θα είναι μια θετική εμπειρία για όλους μας.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου